Paardengedrag
Paarden zijn intelligente dieren die snel leren. Maar alle paarden zijn van nature wilde dieren en hebben een natuurlijk vluchtinstinct, iets waar je je altijd van bewust moet zijn als je met ze traint.
"Zoals bij alle trainingen met dieren moet je de motivatie van het dier zien te vinden als je het iets wilt leren. Je moet ook geduldig zijn", zegt Jenny Yngvesson, onderzoeker en docente etiologie, dierenbescherming en dierenwelzijn aan de Zweedse Universiteit voor Landbouwwetenschappen (SLU).
"Ik beschouw paarden als wilde paarden. Of het nu een renpaard of een Shetlandpony is, van nature is een paard een wild dier. Daarom moet een ieder die met paarden omgaat, zich realiseren dat paarden kuddedieren zijn, een vluchtinstinct hebben en vrijwel altijd gras moeten eten. Dat zijn de dingen die paarden motiveren", zegt Jenny. Ze legt uit dat alle dieren met een vluchtinstinct bang zijn voor dingen, en deze angst heeft een negatief effect op hun leervermogen.
"Als je een paard iets nieuws wilt leren, mag het niet angstig zijn, want dat is een verkeerd uitgangspunt. Ook moet een ieder die dieren wil trainen, weten hoe dieren leren. Je moet het verschil tussen positieve en negatieve versterking begrijpen."
Terwijl sommige paarden duidelijk hun angst tonen, zijn andere lastiger te doorgronden.
"Sommige gooien hun hoofd achterover, laten het wit van hun ogen zien, zetten hun neusgaten open en snuiven om de andere paarden in de kudde te waarschuwen. Anderen zijn rustiger totdat ze plotseling heftig reageren. Het maximale teken van angst is paniek en op hol slaan."
"Paarden zijn niet dom"
Angst voor dingen en situaties kan tijdens training worden afgeleerd. Wat je niet uit het oog mag verliezen, is dat iets waar een paard in zijn eigen omgeving niet bang voor is, tijdens een wedstrijd of ergens anders voor een schrikreactie kan zorgen.
"Een paard moet waarschijnlijk op verschillende plaatsen met eenzelfde situatie worden geconfronteerd. Dit is niet omdat paarden dom zijn; het is iets wat hen geholpen heeft om miljoenen jaren te overleven. Ze hebben zich aangepast aan het leven als paard. Dus verlies je geduld niet."
In tegenstelling tot koeien, die bijvoorbeeld horens hebben, hebben paarden geen natuurlijke verdedigingswapens, dus hebben ze de neiging om weg te rennen als ze zich bedreigd voelen.
"Ze schoppen misschien, maar vluchten is hun beste verdediging. Nogmaals, ze zijn niet dom. Ze rennen eerst weg en denken later pas na, want zo hebben zij al miljoenen jaren kunnen overleven in een vijandige omgeving", legt Jenny uit.
Zet iets negatiefs om in iets positiefs
Een angstig paard kan worden gekalmeerd en Jenny heeft wat dat betreft een aantal handige tips voor je.
"Je kunt een negatieve reactie omzetten in een positieve reactie. Dit wordt contra-conditionering genoemd en houdt in dat het paard leert iets beangstigends te associëren met iets positiefs, waardoor een positieve reactie wordt opgewekt op datgene waar het oorspronkelijk bang voor was. Je kunt bijvoorbeeld de liksteen samen met de tondeuse uit de stal halen. Stel dat je paard bang is voor paraplu's. Laat één persoon het paard vasthouden en geef iemand anders een paraplu. Wanneer die de paraplu opent, reageert een paard in eerste instantie vaak door zijn hoofd achterover te gooien. Als dit gebeurt, kan de persoon die de paraplu vasthoudt, iets naar achteren gaan. Ga met het paard langzaam naar de paraplu terwijl de persoon die de paraplu vasthoudt, achteruit blijft lopen. Laat ten slotte het paard aan de paraplu snuffelen. Als het paard dat doet, geef het dan als beloning iets te eten. Hiermee maakt je van iets negatiefs iets positiefs. Als een paard een van zijn favoriete lekkernijen weigert, betekent dit dat het nog erg bang is, dus ga in dat geval achteruit voordat de vluchtreactie de overhand neemt", zegt Jenny en adviseert om te leren hoe je bij je paard zijn pols opneemt.
"Zo kun je inschatten hoe bang het paard eigenlijk is. De gemakkelijkste plaats om de hartslag van een paard te meten, is onder de kin bij de keel of in het voorbeen bij de knie."
Stop daarmee als je merkt dat het paard wil vluchten.
Is je paard bang om vervoerd te worden? Dat zijn veel paarden.
"Het is normaal dat paarden angst hebben om in een paardentrailer te gaan, hoewel hun reactie niet altijd even heftig is. Als je paard bang is om in een paardentrailer te gaan, ga dat dan niet oefenen op de dag dat je het paard gaat vervoeren. Begin een maand van tevoren door met je paard in de richting van de paardentrailer te lopen. De volgende keer loopt je rechtstreeks naar de paardentrailer. Loop dan met je paard een eindje de loopplank op en ga de volgende keren steeds een stukje verder totdat je helemaal in de paardentrailer bent.
Ook kan het helpen om een ouder paard dat zonder probleem de paardentrailer ingaat, er tijdens de training bij te hebben.
"Je kunt een angstig paard zijn angst afleren als je bereid bent er tijd in te steken. Laat je niet ontmoedigen en verlies je geduld niet. En duw je paard nooit naar binnen, want dat kan zijn vluchtinstinct aanwakkeren. Stop voordat je dat merkt.
Houd jezelf onder controle
Is het waar dat paarden de stemming en emotionele toestand van de ruiter aanvoelen? Jenny legt uit:
"Daar is niet veel onderzoek naar gedaan, maar sommige onderzoeken suggereren dat als je hart sneller gaat kloppen, het hart van het paard ook sneller gaat kloppen. Net als veel dieren kunnen wij gestresst raken. We kunnen het aanvoelen wanneer een dier gestresst is en dat voelen dieren ook bij ons." Paarden kunnen waarschijnlijk ook bepaalde menselijke gezichtsuitdrukkingen interpreteren.
Het is goed om diep in te ademen en langzaam uit te ademen.
"Hierdoor kom je tot rust, waardoor ook het paard rustiger zal worden. Je moet jezelf in de hand kunnen houden een aanvoelen wanneer je je moet kalmeren. Omdat we tijdens het rijden eigenlijk één zijn met het paard, merkt het hoe we reageren. De minste spanning kan worden gevoeld via de teugels en onze bovenbenen. Onze impulsieve reacties kunnen we niet beheersen, maar het is zeer belangrijk om jezelf weer snel onder controle te krijgen als iets je bang maakt."
Heb je een slechte bui? Ga dan niet paardrijden
Sommige onderzoeken suggereren ook dat paarden moeilijker te hanteren zijn als iemand een negatieve houding heeft.
"Deelnemers aan het onderzoek die niet van paarden hielden, hadden meer moeite om het paard onder controle te houden. Dus als je boos, geïrriteerd en ongeduldig bent, zul je die dag waarschijnlijk niets kunnen aanvangen met je paard. Alles zal moeilijker gaan en het kan zelfs gevaarlijk worden en uit de hand lopen. Het beste wat je in dat geval kun doet, is je paard borstelen en niet gaan rijden. Ik vind dat als wij problemen hebben, wij het paard niet de schuld moeten geven maar eerst maar eens naar onszelf moeten kijken."
Maak kennis met Jenny Yngvesson
Jenny heeft etiologie/zoölogie en biologie gestudeerd. Vanaf de negentiger jaren is ze verder gegaan met de studie over dierengedrag aan de Swedish University of Agricultural Sciences. Ze heeft voornamelijk onderzoek gedaan naar boerderijdieren, zoals koeien, varkens en kippen, en vanaf kind af aan was ze al gek op paarden. Haar interesse in dieren in het algemeen en paarden in het bijzonder bracht haar ertoe om paardenonderzoek te gaan doen. Haar eerste onderzoek ging over blessures bij paarden en was bedoeld om vast te stellen door welke gedragskenmerken bepaalde paarden zichzelf verwonden aan hekken, haken, emmers, roosters, enzovoort. Ze heeft ook een project opgezet om Zweedse maneges met vrijlopende paarden te vergelijken met maneges met boxen en stallen. Dit project is afgesloten in de zomer van 2018. Jenny's vaste baan is onderzoeker en docent etiologie, dierenbescherming en dierenwelzijn aan de Swedish University of Agricultural Sciences.
In haar vrije tijd traint ze graag haar jonge Noord-Zweedse paard in het mennen en rijden.
Tips van Jenny
- Kies een paard op basis van je mogelijkheden en voorkeuren om te voorkomen dat je teveel gaat verwachten van je paard. Paarden kunnen goed leren, maar het zijn en blijven grote, sterke dieren met een vecht- of vluchtinstinct. Dit zorgt voor veel ongelukken in de paardensport.
- Ik denk dat een manege een uitstekende manier is om te beginnen met paardrijden. Ik ben op veel maneges geweest en de meeste maneges hebben het prima voor elkaar met de paarden. De paarden hebben hun eigen groep, grazen in kuddes, gaan om met dezelfde paarden in de paddock en op stal en brengen tijd door met dezelfde personen. De paarden zijn doorgaans rustig en worden verzorgd door goed opgeleide mensen die weten wat ze af kunnen en welke voeding ze nodig hebben.
- Oefen met een volgzame pony en een ervaren trainer en neem zoveel mogelijk kennis op. Kies de juiste maat pony. Schaf niet meteen een pony voor je kind aan, tenzij je zelf hebt paardgereden of mensen kent die weten waar ze het over hebben.
- Breng tijd door met zoveel mogelijk paarden. Praat met andere paardenliefhebbers. Stel vragen over het rijden op een paard, zadelen en optuigen van een paard en verzorgen van een paard. Denk na over je ervaringen in verschillende situaties en probeer de redenen te analyseren. Leer van je fouten door regelmatig te oefenen, altijd met een helm en de juiste uitrusting.
- Lees alles wat je kunt vinden, en lees het kritisch. Op internet en in boeken is heel veel informatie te vinden. Vergelijk wat andere mensen zeggen, bekijk YouTube-video's en vraag mensen om je te filmen wanneer je rijdt, je paard verzorgt of hoe je in het algemeen met je paard omgaat.
- Train je paard te gehoorzamen op bepaalde commando's. Dat heeft net zoveel zin als tegen je hond te zeggen 'zit'.
- Je kunt je paard ook aanleren dat die op een bepaald commando zijn hoofd laat zakken. Dit is in veel situaties erg praktisch.
Gewenning en anti-conditionering
Iets wat je moet weten, is gewenning, dat betekent dat je een paard moet leren te stoppen met negatief te reageren op iets waar het eerder bang van werd. Paarden die bijvoorbeeld bang waren voor koeien, kunnen worden getraind om aan koeien te wennen door het paard in een wei naast een wei met koeien te zetten, zodat het paard daar vanzelf leert dat een koe geen gevaar is. Hoewel gewenning kan worden gebruikt voor het trainen van paarden, is het belangrijk om het paard niet te veel te pushen of niet te snel resultaat te verwachten.
Een snellere manier om paarden te laten wennen aan iets wat ze beangstigend vinden, wordt anti-conditionering genoemd. Dit betekent het paard trainen om iets angstaanjagends te associëren met iets plezierigs. Als een paard bijvoorbeeld bang is voor een tondeuse, kun je het iets lekkers geven als het niet meer angstig reageert op een tondeuse. Stel geleidelijk aan meer eisen. Geef het paard iets lekkers wanneer je de tondeuse inschakelt. Geef het vervolgens iets lekkers terwijl je doet alsof je de tondeuse gebruikt zonder dat die is uitgeschakeld, en ga vervolgens steeds een stapje verder.